De Reis van Sint Brandaan

De reis van Sint Brandaan is het oudste reisverhaal uit onze letterkunde, en misschien ook wel het fascinerendste, in ieder geval het meest fantasierijke.
Brandaan, geboren in Ierland, was abt en las eens een boek waarin vele wonderbaarlijke zaken vermeld stonden. Hij hechtte er geen geloof aan en verbrandde het boek. Deze eerst bekende boekverbranding kwam hem duur te staan. Op Gods bevel moest hij gaan varen met zijn monniken. Negen jaren lang heeft hij moeten boeten omdat hij Gods wondere wereld niet had geaccepteerd. Vulkanen kwam hij tegen, gestraften, een sprekend hoofd op het strand, duivels, Judas, en Walseranden, een vreemd soort engelen. Ook ontdekte hij onderwaterwerelden, reusachtige vissen die zich rond zijn scheepje krinkelden of waarop bomen groeiden, en magnetische krachten in de zee, die schepen diep naar beneden konden trekken.

Alle wederwaardigheden werden door Brandaan in een boek genoteerd. En toen dat boek na die negen jaar was 'vulscreven', was zijn expeditie, zijn queeste, zijn taak volbracht. Zijn fout was daarmee hersteld, de wereld was weer in balans. Aan het eind geeft de verteller van Brandaan zijn gehoor nog een laatste waarschuwing mee. Niemand moet Brandaans avonturen minachten en niemand moet de avonturen voor leugens houden,
'want het ligt beschreven in 't Latijn/
In kloosters groot en klein en op/
menige vrome plek op aard,/
waar 't met eerbied wordt bewaard.'/

Dit twaalfde-eeuwse verhaal van Brandaan werd vertaald door Willem Wilmink. Daarbij werd hij wetenschappelijk begeleid door een werkgroep studenten Middelnederlandse letterkunde van de Universiteit van Utrecht o.l.v. prof. dr. W.P. Gerritsen. Het is als boek uitgegeven bij Prometheus in Amsterdam.
Wilminks vertaling staat op de rechter pagina, het oorspronkelijke Middelnederlands op de linker. De uitgave heeft ook nuttig commentaar, een heldere inleiding en een bibliografisch hoofdstuk. Voor wie meer wil weten van de middeleeuwse wereld, vóór, tijdens of na beluistering is dit een uitstekende reisgids.

Brandaans verhaal verloopt niet erg ingewikkeld, maar de eenvoud van deze middeleeuwse historie is soms bedrieglijk voor ons lezers en luisteraars uit de eenentwintigste eeuw. Beseffen wij bijvoorbeeld wel hoe kostbaar en vooral hoe waar een boek was in de twaalfde eeuw? Was er in die tijd wel een onderscheid tussen fictie en non-fictie? Hoe reëel waren duivels? Kan Judas nog wel, al is het maar zeer gedeeltelijk, verlichting van zijn straf krijgen? Is het mogelijk om God te zien? Hoe zag de hel eruit? Dat zette de makers van het radioprogramma Verum Bonum Pulchrum aan het denken en zo ontstond het idee om dit verhaal integraal uit te zenden.
Louis Houët

Opname: Frans de Rond (Byton Studios)
Regie en muziek: Louis Houët
Productie: Verum Bonum Pulchrum, een radioprogramma van KRO/RKK
Uitgezonden: 16, 23 en 30 december 2001