Lotje in de dierentuin

Jaap ter Haar (1922-1998) werd in Hilversum geboren. Hij groeide op in een hecht gezin met vijf kinderen. Zijn moeder bracht haar kinderen de liefde voor het boek bij. Ze las hun veel voor, zelfs uit haar eigen dagboeken. Ter Haar was geen ster op school, hij speelde liever buiten en sportte graag. Desondanks behaalde hij zijn hbs-diploma in 1940.

Niet lang daarna dook hij onder. Hij vluchtte naar Frankrijk en raakte daar enige tijd bij het verzet betrokken. Na de oorlog meldde hij zich aan bij de mariniers om het Verre Oosten te bevrijden. In Amerika werd hij opgeleid tot oorlogscorrespondent en in die functie werkte hij bij de mariniers in Schotland, Amerika, Malakka en Indonesië. Daar reed hij op een mijn. Als gevolg hiervan moest hij een nieroperatie ondergaan en werd hij afgekeurd.

Terug in Nederland kreeg Ter Haar een baan bij de Wereldomroep: hij werd hoofd van de transcriptiedienst. Hij was inmiddels getrouwd met Ruutje Schurink en had in korte tijd vier kinderen gekregen. In zijn vrije tijd schreef hij korte verhalen die soms in Vrij Nederland of de Wereldkroniek verschenen.

Bij de Wereldomroep verdiende Ter Haar niet veel en op aanraden van zijn baas stuurde hij een hoorspelletje voor kinderen naar de NCRV. Het ging over zijn eigen tweeling Saskia en Jeroen. Tot zijn schrik vroeg de NCRV meteen of hij voor een jaar wekelijkse afleveringen wilde schrijven. In 1953 werd de eerste aflevering uitgezonden. Hij had nooit voorzien dat de serie zo’n succes zou worden: er kwamen uiteindelijk 120 afleveringen. De echte Saskia en Jeroen werden nu overal herkend en hun schoolleven en vriendschappen begonnen eronder te lijden. Daarom stopte Ter Haar de serie, die het begin was van zijn carrière als 'broodschrijver', zoals hij dat zelf noemde. Wel publiceerde hij de verhalen in boekvorm en ook hiervan verschenen vele deeltjes. Toen ook de verkoop van de Saskia en Jeroen-boekjes als een trein liep, waagde Ter Haar de sprong in het ongewisse te maken. Hij gaf zijn baan bij de Wereldomroep op en begon nu volledig van de pen te leven.

Op de radio volgde de avonturen van Ernstjan en Snabbeltje die van Saskia en Jeroen op. De zoon van de hoorspelregisseur Wim Pauw en zijn eend stonden hiervoor model. Ook deze verhalen verschenen in boekvorm. Toen Ernstjan naar school ging, maakte Ter Haar een einde aan deze afleveringen en schreef hij de hoorspelserie Tuffy, over een klein radio- en televisiemannetje. Tuffy is nooit zo populair geworden als de twee voorgaande series. Eelke was de opvolger van Tuffy en werd weer heel geliefd bij de luisteraars. Eelkes vader is de boswachter en Eelke beleeft in dat bos allerlei avonturen, die in negen delen verschenen (1963-1965). Lotje woont in de dierentuin; haar verhalen komen op de radio na die van Eelke. Van Lotje komen twaalf deeltjes uit (1966-1968). Er werden een miljoen Lotje-boeken verkocht!

De voorgaande series waren allemaal voor jonge kinderen bestemd. Op het moment dat zijn kinderen wat ouder werden, schreef Ter Haar ook twee series voor oudere kinderen: Tom Boerhave (1957) en De zes Falken (1960-1963). In 1957 verscheen Noodweer op de Weishorn!, het eerste jeugdboek waaraan geen hoorspel ten grondslag lag.

In deze periode vroeg Ter Haars uitgever Kees van Dishoeck hem de geschiedenis van Amerika te schrijven. Ter Haar zag er aanvankelijk niets in; hij wist er immers niets van af. Toch verdiepte hij zich in het onderwerp en nam zich voor één hoofdstuk te schrijven om aan Van Dishoeck te bewijzen dat hij het niet kon. Dat pakte anders uit, het onderwerp kreeg hem te pakken. In 1959 verscheen De geschiedenis van Noord-Amerika. Ter Haar kreeg hiervoor een Amerikaanse reisbeurs en de Deutscher Jugendbuchpreis. Bovendien was dit boek het eerste van een serie historisch jeugdboeken: De geschiedenis van de Franse Revolutie (1961), De geschiedenis van het Romeinse keizerrijk (1961, samen met K. Sprey), De geschiedenis van Koning Arthur en de ridders van de Ronde tafel (1962), De geschiedenis van Napoleon (1963) en De geschiedenis van Rusland (1965). Voor de eerste vier delen van deze serie kreeg Ter Haar in 1964 de Koekenmarktprijs van de Bijenkorf.

In 1965 werd Ter Haar uitgenodigd voor een schrijverscongres in Rusland, omdat hij de De geschiedenis van Rusland had geschreven. Daar ontmoette hij de Russische schrijver Boris Makarenko, die hem rondleidde op de begraafplaats van Peskaryowskoye. Daar liggen de stoffelijke resten van bijna 700.000 mannen, vrouwen en kinderen, die omgekomen waren bij het beleg van Leningrad. Zijn Russische collega vertelde hem aangrijpende verhalen over dit beleg. Zijn relaas inspireerde Ter Haar tot het schrijven van Boris (1966).

Boris brengt op een aangrijpende manier de ervaringen van kinderen in oorlogstijd erg dichtbij. In 1967 kreeg het net niet de bekroning 'Kinderboek van het Jaar' van het CPNB. De jury kwam niet tot overeenstemming; ze kon niet kiezen tussen Kinderverhalen van Paul Biegel, De zevensprong van Tonke Dragt en Boris. Een groepje recensenten vond dit te gek voor woorden en kwam bij elkaar om zelf het beste kinderboek van het jaar aan te wijzen. Volgens dit groepje was dit Boris. De Rotterdamse kinderjury kwam tot dezelfde conclusie.

Na het schrijven van Boris werkte Ter Haar bijna vijf jaar lang dag en nacht aan Geschiedenis der Lage Landen, dat in vier delen verscheen (1970-1971). Hij kreeg er de Nienke van Hichtumprijs voor. Dit boek was hem het dierbaarst, maar zorgde er uiteindelijk voor dat hij de pen neerlegde. Wat hij hierin geschreven had, kon hij naar zijn eigen idee nooit meer evenaren. Voor Het wereldje van Beer Ligthart (1973), een boek over een visueel gehandicapte jongen, kreeg hij een Gouden Griffel. Daarna stopt Ter Haar definitief met schrijven: hij wisselde de pen in voor het penseel. Vanaf dit moment schilderde hij alleen nog maar.

In de jaren dat Ter Haar schreef, drukte hij een duidelijk stempel op de jeugdliteratuur. Hij was een van de auteurs die meewerkten aan de emancipatie van het kinderboek. Hij zorgde ervoor dat kinderboeken serieus genomen werden. De verhalen van Saskia en Jeroen behoorden tot de eerste verhalen waarin dagelijkse belevenissen van gewone kinderen centraal stonden – voor die tijd verschenen er alleen verhaaltjes over kabouters, beren en prinsesjes! Bovendien gaf Ter Haar de historische jeugdroman een ander aanzien. Het werd weer een genre dat de moeite waard was om te lezen. Voor deze wapenfeiten zullen de lezers van nu hem nog steeds dankbaar zijn!